Science of stupid

Het geopolitieke circus dat de laatste week is opgevoerd, kent geen precedent in de wereldgeschiedenis. En het is best niet voor herhaling vatbaar.

Indien u van de opeenvolgende blunders, flaters en plotwendingen alleen maar zeeziek werd, mag u van geluk spreken. Wij moeten in dat zootje een toekomstig pad proberen te ontwaren voor de ontwikkeling van de rente en beurzen. Wie kon een scenario verzinnen waarin de president van een land dat al 3 jaar van barbarijen heeft doorstaan, zich op naïeve wijze in de val laat lokken en zich vervolgens op het mes stort dat in het Witte Huis voor hem werd uitgetrokken.

In Europa wekt dit deernis en medeleven op, maar we weten dat dit door het Kremlin als zwakheid wordt aanzien en als een ongeschreven invitatie geldt voor verdere agressiviteit. In de VS wordt de gênante vertoning als een heldendaad van de president toegejuicht. Wat er ook van zij, de slotsom is dat de zware financiële inspanningen en de hoge menselijke tol van de laatste 3 jaar in luttele minuten door de riolen werd weggespoeld.  

Maar ook wij hebben ooit Machiavelli gelezen en doorzien deze doortrapte tactiek. Het lijkt er de laatste uren op dat de situatie nog zal worden bijgestuurd en Oekraïne alsnog zonder verder gezichtsverlies de grondstoffendeal zou tekenen en dat de Amerikaanse steun wellicht kan worden hernomen. Op die manier wordt de Russische uitgangspositie voor de komende vredesonderhandelingen niet nog verder versterkt.  

Onze verbazing over de wanvertoning in de Oval Office sloeg evenwel om in totale verbijstering door de invoering van de Amerikaanse importtarieven van 25 % voor beide buurlanden, die samen instaan voor 40 % van de internationale handel van de VS en goed is voor een exportmarkt van Amerikaanse goederen van bijna 1000 miljard dollar per jaar. Canada is daarenboven de eerste handelspartner van 23 Amerikaanse staten en zal vanzelfsprekend zelf doelgerichte tegenmaatregelen nemen die bijzonderlijk hinderlijk kunnen zijn voor de Amerikaanse economie.

Het klopt dat deze onzin reeds was aangekondigd in de aanloop naar de verkiezingen, maar de effectieve invoering ervan is zo dwaas en dermate zinloos, dat het toch nog iedereen verrast. Bij de zoektocht naar een eventuele economische motivatie voor zo’n zelfdestructieve maatregel kom je al gauw uit bij het gigantische handelstekort van de VS. 

Na een oppervlakkige analyse lijkt het erop dat de Amerikaanse economie wordt leeggezogen door haar handelspartners. Niets is minder waar: doordat de VS een flink deel van haar consumptiegoederen en halffabricaten kan invoeren, is de Amerikaanse economie in staat om zich tegen oververhitting en hoge inflatie te behoeden. Wat de VS invoert is, naast de buitenlandse producten, ook de efficiëntie van Japan, Canada en Europa en de lagere productiekosten van Mexico, China en Zuidoost-Azië. 

Gegeven het feit dat de VS de grenzen van volledige tewerkstelling heeft bereikt en tegen een hoge capaciteitsbezetting draait, is een verhoging van de productie op korte (of zelfs middellange) termijn niet mogelijk. De Amerikaanse industrie is immers niet flexibel genoeg om haar productieproces tijdig bij te stellen. Dit vereist verregaande investeringen met een lange terugverdienperiode en er is onvoldoende arbeidspotentieel om de industrie te voorzien van de nodige werkkrachten.

Dit betekent dat de importtarieven die de VS op haar handelspartners richt, alleen zullen leiden tot het doorrekenen van deze taksen aan de Amerikaanse consument via prijsverhogingen. De inflatie vertoont echter nu al bijzonder koppig gedrag en verdere opwaartse druk op de lonen én de prijs van ingevoerde goederen komt de Amerikaanse economie op geen enkele manier ten goede, terwijl de importtaksen zelf slechts een marginale duit in het zakje doen. De recente verzwakking van de US dollar-wisselkoers is een duidelijk teken dat deze politiek de VS verzwakt.

De tegenmaatregelen van Canada en Mexico zijn anderzijds wél effectief en kunnen chirurgisch gericht worden op de meest kwetsbare plekken van de Amerikaanse economie, met name op de landbouwsector in de Midwest en de elektriciteitsvoorziening[1] in de noordelijke staten. Bovendien zijn invoerheffingen op Amerikaanse producten wél effectief, want meestal beschikken Canada, Mexico en Europa over goedkopere en kwaliteitsvolle producten die het wegvallen van de Amerikaanse producten voor een groot deel opvangen. Om die reden heeft de VS nu eenmaal een handelstekort.

Wegens het volstrekt nonsensicale karakter van de Amerikaanse importtarieven werd er weinig of geen rekening mee gehouden en al zeker niet met deze hoogte van de taksen en in deze breedte van hun toepassingsgebied[2].

De huidige turbulentie op de financiële markten, hoe vervelend ze ook is, staat niet in proportie met wat er kan gebeuren bij het effectieve uitbreken van een handelsoorlog. De VS zal deze met zekerheid verliezen, net als in 2018, maar de wereldwijde schade op de beurzen kan substantieel zijn.

Toch lijkt dit niet het scenario te zijn waar de financiële markten nu van uitgaan. Gelet op de relatief beperkte neerwaartse correcties, lijkt men eerder te hopen op een spoedige afzwakking van de tarieven.  De commentaren van de Amerikaanse minister van Handel Lutnick geven aan dat er toch nog een weg bestaat om de verdere toepassing van deze tarieven te vermijden.

De vraag is hoelang de financiële wereld nog dergelijke schadelijke schokken wil aanvaarden. Ze creëren immers verregaande onzekerheid die op haar beurt de consumptieve bestedingen afremt en ondernemers tegenhoudt de nodige investeringen te doen. Een dergelijk scenario vormt een rechtstreekse aanleiding voor een recessie.

Dat hiervoor nu al naam is verzonnen, is geen goed teken: a trumpcession. Dit is een stagflatie waarbij enerzijds de economie wordt vertraagd door de capriolen van de huidige Amerikaanse president en anderzijds de inflatie stijgt door de oplopende kosten van ingevoerde producten.

Intussen ontrolt zich een horrorscenario op de Amerikaanse beurzen waarbij de S&P al haar winst sinds de presidentsverkiezingen kwijt is, de NASDAQ sedert het jaarbegin in het rood is gedoken en de machtige technologiebedrijven zware koerscorrecties ondergaan, ondanks uitstekende bedrijfsresultaten. Dit had helemaal anders kunnen en moeten lopen. De grote bedrijven hadden duidelijk een ander draaiboek in gedachten toen ze ostentatief de kant kozen van de huidige president. 

De volgehouden outperformance van de Europese aandelenmarkten vormt wellicht een nog grotere verrassing. De Europese beursindices bereiken nieuwe recordniveaus, gedragen op de vleugels van een sterk presterende defensiesector en een lang aangehouden spurt van de bankaandelen. Laatstgenoemden moesten recent wel enkele rake klappen incasseren.

Enerzijds was deze koerscorrectie geïnspireerd door de toenemende vrees voor wanbetalingen bij Europees exporteurs maar vooral door de toegenomen kans op dalingen van de Europese beleidsrente, wegens een geleidelijk dalende inflatie en de verwachte conjunctuurdip, indien de VS doorzet met haar plan om Europa met invoertarieven te belagen. Dit zet de financiële marge van de grootbanken stevig onder druk en laat dat nu precies de grootste bijdrage zijn aan de bancaire winsten.

Deze marge bestaat uit het verschil tussen de interbancaire rente (bepaald door de beleidsrente van de ECB) en de vergoeding voor spaardeposito’s. Aangezien die laatste nauwelijks nog kan dalen, terwijl de rente op korte termijn-plaatsingen op de interbancaire markt wel met 50 basispunten tot driekwart procent kan verminderen, dreigt de marge van de banken in te krimpen.  

Hebt u het gevoel dat u stilaan verdrinkt in al dit zenuwslopende gedoe? Weet dan dat dit het signaal is dat u maar beter beginnen te zwemmen. Niet met ondoordachte, impulsieve reacties – dat laten we aan de huidige generatie wereldleiders over – maar door middel van een geduldige opbouw in die bedrijven en sectoren die de toekomst zullen bepalen. De recente week is slechts een vervelende omleiding op een opwaarts pad.

Wat er van zij: vrede in Oekraïne is nu dichterbij dan enkele maanden geleden, maar aan een rauw-realistische invulling ervan valt niet te ontsnappen. Europa kreeg intussen een ferme wake-upcall en lijkt het signaal goed begrepen te hebben. Meer coherentie in het economische en militaire beleid en het groeigerichte denken moet de overhand krijgen op de huidige cultuur van ellenlange epistels van regels en verordeningen die het bedrijfsleven alleen maar verstikken.

Intussen heeft Duitsland, tot groot jolijt van de Europese beurzen, afstand genomen van haar Schuldenbremse. Het schuldenplafond beperkte in het verleden de overheidsinvesteringen, maar was in het perspectief van de oplopende uitgaven voor defensie niet langer houdbaar.

Onder meer daardoor krijgt ook Europa eindelijk de kans die het verdient om terug te vechten zoals het hoort: met investeringen in AI, robotica, groeigericht onderzoek en inspanningen qua automatisering. Liefst zonder al te veel nieuwe regels, als het kan.