Een geschenk uit China

Waarschijnlijk was het maar een verspreking, maar deze beruchte uitspraak van de legendarische Johan Cruyff¹ maakte hem taalkundig even bekend als hij ooit op het voetbalveld was. De vaststelling dat zich achter ieder nadeel ook een voordeel verschuilt, is alleszins breed toepasbaar. In de huidige context biedt ze een interessant uitgangspunt, nu de beurzen uiteen geranseld zijn door de aangekondigde resultaten van een obscure Chinese start-up.

Het nieuws sloeg in als een bom op de technologiebeurzen. Kort door bocht gesteld: met de innovatieve algoritmes van DeepSeek zouden enkele Chinese wetenschappers er (voorlopig naar eigen zeggen) in geslaagd zijn om tegen een fractie van de kostprijs van Amerikaanse concurrenten, gelijkaardige² resultaten te kunnen aanbieden op het vlak van AI.

Naast de hoogst merkwaardige technologische aspecten daarvan, gaat onze aandacht vooral uit naar de bijzondere economische context van deze gebeurtenis: China wordt geconfronteerd met een gigantisch demografisch nadeel, waarbij de nakende implosie van haar arbeidsbevolking het nagenoeg onmogelijk maakt om in de komende jaren nog enige betekenisvolle economische groei te realiseren. Dat verplicht de overheid tot ingrijpende automatisering en robotisering en een verregaande implementatie van AI.

En laat dat demografische nadeel net hun grote technologische voordeel geworden zijn. Zelfs het machtige Amerika wordt in zijn hemd gezet, nog voordat het miljarden verslindende Stargate-project, dat de VS een beslissende voorsprong zou geven, van start gaat.

Te mooi om waar te zijn, horen we je fluisteren. Zelfs als de claim van DeepSeek gedeeltelijk zou kloppen, dan vormen zulke toepassingen niet de kern van de verwachte productiviteitssprong die door AI in gang zal worden gezet. Die toepassingen hebben andere, veel krachtigere AI-modellen nodig die met ongezien veel rekenkracht complexe optimalisaties kunnen implementeren in de industrie, gezondheidszorg, logistiek, energiebeleid en bij technologiebedrijven

Het ene hoeft het andere niet uit te sluiten. DeepSeek toont aan dat er een andere weg bestaat, met een fractie van de financiële kosten en minder energie- en waterverbruik. Dat op zich is al een verdienste. De bewering van de Chinese start-up hoeft niet eens waar te zijn. De idee alleen al volstaat om onderzoek in die richting te stimuleren, wat later kan uitmonden in de realisatie ervan.

Voorlopig bedraagt het resultaat echter een verlies in de grootteorde van een slordige 1.000 miljard dollar. De claim van veel goedkopere AI-applicaties met dezelfde effectiviteit (in een bepaald domein, met name de ‘large language models’ of grote taalmodellen) is zowel gebaseerd op de toegepaste algoritmes als op de aanwending van microchips.

Beide aspecten veroorzaakten een schokgolf op de westerse beurzen en dramatische verliezen in de software-industrie en bij producenten van semiconductoren. Maar dat mag je de Chinezen niet verwijten. Het is alleen toe te schrijven aan de onvolwassen reactie op de financiële markten, waar men verkeerdelijk meent dat de AI-zeepbel uiteenspat.

Niets is minder waar. Als de bewering van DeepSeek klopt, dan wordt AI veel goedkoper en kan het op een veel bredere basis worden uitgerold via ruim verspreide instrumenten zoals smartphones en tablets. Een geschenk uit China, zowaar. 

Hopelijk zal Vergilius ons niet kwalijk nemen dat we zijn beroemde dichtregel wat herformuleren. We zijn nog steeds de Trojaanse paarden indachtig.

Zelfs als DeepSeek geen opgesmukte kopie is en het model effectief werkt, dan beperkt de veel goedkopere AI-chatbot zich tot specifieke, populaire toepassingen. Het lagere prijskaartje geldt bovendien alleen voor de leerfase van het model, niet voor de implementatie.

De vermeende sprong in de efficiëntie van AI-modellen houdt de belofte in van bredere toepassingen en doorprikt het scenario van een alles absorberende Amerikaanse dominantie³. Dat betekent echter niet dat de VS en haar technologiereuzen nu verslagen zijn. Er wordt hen enkel een andere, goedkopere weg gewezen.

De scherpe neerwaartse marktreactie straalt een gebrek aan technologisch en economisch inzicht uit, gekoppeld aan de klassieke hoogtevrees die volgt op nieuwe recordniveaus van de Amerikaanse en Europese beurzen. Veel bedrijven zullen juist voordeel putten uit een dergelijke ontwikkeling.

De evolutie op de aandelenbeurzen heeft echter veel onervaren beleggers en slecht opgeleide analisten aangetrokken die blijkbaar nooit gehoord hebben van het Jevons-effect.

In 1856 (!) publiceerde de economist William Stanley Jevons⁴ al een boek met stevig onderbouwde argumenten om de producenten van steenkool gerust te stellen. Die vreesden in die tijd voor scherpe dalingen van hun omzet nadat de verbranding van steenkool, onder meer door de uitvinding van stoommachine van James Watt, steeds efficiënter verliep.

Het tegendeel bleek waar. Door de doelmatigere aanwending werd het steenkoolverbruik veel goedkoper, wat de vraag naar steenkool exponentieel deed toenemen. Dit volume-effect oversteeg in ruime mate de verwachte terugval door grotere efficiëntie. Jevons noemde dat het ‘reboundeffect’: hogere efficiëntie bij de productie leidt tot lagere gebruikskosten, wat op zijn beurt het verbruik doet toenemen.

Een verhoging van de efficiëntie van de productie van hulpbronnen leidt tot een toename van het verbruik van hulpbronnen. Dat gold destijds voor steenkool. Dat geldt nu voor chips.

Van waar dan die negatieve reactie op de markten? We zagen de ergste daling van de beurswaarde van één bedrijf op één dag, met name de koersval van 17 % bij Nvidia, één van de grootste beurskapitalisaties wereldwijd.

Alleen wat waardevol is, is vatbaar voor verlies. Voor een goed begrip: microchipproducent Nvidia staat nu nog steeds op het twintigvoud van zijn waarde van begin 2020.

De beurzen zullen na verloop van tijd de voordelen zien en zich weten aan te passen. De snelste reacties zullen volgen bij bedrijven die rechtstreeks baat hebben bij de vermeende kostenreductie, zoals de grote mediaplatformen en -netwerken. Dan volgen softwareapplicaties voor de industrie en in latere fase de chipproducenten, die nu echter afgeremd worden door verdere uitvoerbeperkingen van de Amerikaanse regering. 

Intussen worden de markten al door een nieuw gegeven opgeschrikt, namelijk de nieuwe Amerikaanse president die vervaarlijk met importtarieven staat te zwaaien, zonder zich rekenschap te geven van de negatieve economische impact daarvan op zijn thuisland.

Blijkbaar beseft de betrokkene niet (of onvoldoende) dat, gegeven de arbeidskrapte in zijn eigen land, de nieuwe rabiate importtarieven op buitenlandse producten rechtstreeks worden doorgerekend aan de Amerikaanse consument. Maar daarover later (veel) meer.

Intussen helpt onze voetbalheld ook hier om zo’n dwaasheid te verklaren. Uit het rijke arsenaal van Cruyffiaanse uitspraken plukken we deze: ‘Je ziet het pas als je het doorhebt.’