Wat is het verschil tussen wettelijk en feitelijk samenwonen?

Je kunt wettelijk samenwonen met één persoon met wie je al dan niet een affectieve of familiale (bv. broer en zus, ouder en kind) band hebt. Je moet daarvoor een schriftelijke verklaring van wettelijke samenwoning afleggen voor de ambtenaar van de burgerlijke stand van je gemeenschappelijke woonplaats. 

Je behoudt de goederen waarvan je kunt bewijzen dat ze jouw eigendom zijn, de inkomsten uit die goederen en je beroepsinkomsten.

Heb je geen bewijzen? Dan behoren de goederen in onverdeeldheid toe aan jou en je partner, jullie zijn dan elk voor 50 % eigenaar. Tenzij een andere eigendomsverhouding bewezen kan worden. 

• Beide partners moeten meebetalen aan de kosten van de huishouding in verhouding met hun mogelijkheden.
• Schulden voor het huishouden en kosten voor de opvoeding van de kinderen verbinden beide partners hoofdelijk, tenzij ze buitensporig zijn. Dat betekent dat elke partner voor de volledige schuld aangesproken kan worden.  

• Wil je de gezinswoning verkopen, schenken of er een hypotheek op vestigen? Dan moet je partner daar altijd toestemming voor geven, ook al ben jij de enige eigenaar.
• Sluit een van beide partners een huurcontract af? Dan wordt de andere partner automatisch medehuurder en is hij mee verantwoordelijk voor de betaling van de volledige huurprijs. De opzeg moet door beide wettelijk samenwonende partners gebeuren. 

In de personenbelasting worden wettelijke samenwonenden behandeld als gehuwden. In het jaar waarin je wettelijk gaat samenwonen dien je dus een afzonderlijke aangifte in, de jaren nadien een gezamenlijke. 

Een samenlevingscontract moet je bij de notaris laten opmaken. Je kunt hierin afspraken opnemen over de organisatie van het gezin en je vermogen. Bijvoorbeeld:

• Wat jouw roerende goederen en die van je partner zijn (boedelbeschrijving)
• Welk bedrag je elke maand op de gemeenschappelijke rekening stort en welke kosten daarmee betaald worden - voor wettelijk samenwonenden bepaalt de wetgever dat elke partner moet meebetalen aan de kosten van het huishouden in verhouding met zijn mogelijkheden
• Regelingen met betrekking tot de kinderen:
• Hoeveel betaalt elke partner voor de kosten en opvoeding van de kinderen?
• Betaal je mee voor de kinderen van je partner?
• Hoe je gemeenschappelijke bankrekeningen, meubelen, … verdeelt bij een relatiebreuk

Je kunt dus heel wat vastleggen in een samenlevingscontract, maar er zijn ook beperkingen:

• Bepalingen rond de vermogensregelingen spelen alleen tussen jou en je partner en gelden niet tegenover derden. Het is dus nog altijd mogelijk dat bijvoorbeeld schuldeisers van je partner beslag leggen op goederen die aan jullie beiden toebehoren. Het samenlevingscontract verandert daar niets aan.
• Je kunt geen bepalingen opnemen die de individuele vrijheid van jezelf en je partner beperken. Je kunt je partner dus niet verplichten om bijvoorbeeld trouw te zijn, samen te wonen of na een relatiebreuk een in de tijd onbeperkte vergoeding te betalen.
• Regelingen rond erfrecht kun je niet opnemen in een samenlevingscontract. Je kunt hiervoor wel aparte beschermingsmaatregelen treffen, zoals een testament opmaken of een levensverzekering afsluiten. 

Wat het bloedverwantschap ook is, de langstlevende van de wettelijk samenwonende partners krijgt altijd het vruchtgebruik van de gezinswoning en de daarin aanwezige huisraad. De blote eigendom hiervan en de overige goederen komen toe aan de wettelijke erfgenamen.

De wettelijke samenwoning kan op drie manieren beëindigd worden:

• Wanneer men in het huwelijk treedt
• Wanneer een van de partners overlijdt
• Wanneer je een schriftelijke verklaring van beëindiging overhandigt aan de ambtenaar van burgerlijke stand - deze verklaring kan eenzijdig afgelegd worden

Je hoeft geen enkele formaliteit te vervullen om feitelijk samen te wonen. Je moet alleen op hetzelfde adres wonen en je domicilie laten aanpassen bij de gemeente. Feitelijk samenwonen kan met meer dan twee personen. Je hoeft geen affectieve of familiale band te hebben. 

Je behoudt de goederen waarvan je kunt bewijzen dat ze jouw eigendom zijn, de inkomsten uit die goederen en je beroepsinkomsten.

Heb je geen bewijzen? Dan behoren de goederen in onverdeeldheid toe aan jou en je partner, jullie zijn dan elk voor 50 % eigenaar. Tenzij een andere eigendomsverhouding bewezen kan worden. 

• Als je feitelijk samenwoont, ben je elkaar geen hulp en bijstand verschuldigd. Je hebt geen verplichtingen, maar ook geen rechten.
• Voor schulden is alleen de partner die de schuld is aangegaan aansprakelijk. Als beide partners samen een schuld aangaan, kan die ingevorderd worden bij hen allebei. 

De gezinswoning is niet beschermd:

• Is je partner alleen eigenaar? Dan kan die de woning verkopen, schenken of er een hypotheek op vestigen zonder jouw toestemming.
• Zijn jullie samen eigenaar? Dan kan je partner zijn deel altijd verkopen, schenken of er een hypotheek op vestigen.
• Als je een woning huurt, kun je kiezen of je apart of samen de huurovereenkomst afsluit. Doe je dat samen? Dan mag je allebei in de woning wonen en betaal je elk de helft van de huurprijs, tenzij het huurcontract vermeldt dat jullie allebei hoofdelijk aansprakelijk zijn. Als een van beide partners opzegt, maakt dat geen einde aan het huurcontract.
• Trek je in bij je partner die alleen een huurcontract afsloot? Dan ben je op geen enkele manier beschermd bij een relatiebreuk.

Een samenlevingscontract kun je onderling (onderhands) of bij de notaris (notarieel) laten opmaken. Je kunt hierin afspraken rond de organisatie van het gezin en je vermogen opnemen. Bijvoorbeeld:

• Welke roerende goederen van jou en welke van je partner zijn (boedelbeschrijving)
• Welk bedrag je elke maand op de gemeenschappelijke rekening stort en welke kosten daarmee betaald worden.
• Regelingen met betrekking tot de kinderen:
• Hoeveel betaalt elke partner voor de kosten en opvoeding van de kinderen?
• Betaal je mee voor de kinderen van je partner?
• Hoe je gemeenschappelijke bankrekeningen, meubelen, … verdeelt bij een relatiebreuk.

Je kunt dus heel wat vastleggen in een samenlevingscontract, maar er zijn ook beperkingen:

• Bepalingen rond de vermogensregelingen spelen alleen tussen jou en je partner en gelden niet tegenover derden. Het is dus nog altijd mogelijk dat bijvoorbeeld schuldeisers van je partner beslag leggen op goederen die aan jullie beiden toebehoren. Het samenlevingscontract verandert daar niets aan.
• Je kunt geen bepalingen opnemen die de individuele vrijheid van jezelf en je partner beperken. Je kunt je partner dus niet verplichten om bijvoorbeeld trouw te zijn, samen te wonen of na een relatiebreuk een in de tijd onbeperkte vergoeding te betalen.
• Regelingen rond erfrecht kun je niet opnemen in een samenlevingscontract. Je kunt hiervoor wel aparte beschermingsmaatregelen treffen, zoals een testament opmaken of een levensverzekering afsluiten. .

Ongehuwd samenwonenden die louter feitelijk samenwonen, erven niet automatisch van elkaar. Je kunt hiervoor wel aparte beschermingsmaatregelen treffen, zoals een testament opmaken of een levensverzekering afsluiten. 

Feitelijk samenwonenden dienen elk een afzonderlijke aangifte in voor de personenbelasting.  

Er zijn geen formaliteiten om de feitelijke samenwoning te beëindigen. Zodra je niet meer op hetzelfde adres woont, woon je niet meer feitelijk samen.