De oplossingen

We hernemen onze helden uit de klassieke oudheid. Water afleiden van een rivier was toegestaan voor eigen gebruik, zolang de gebruikers stroomafwaarts ook in hun noodzakelijke behoeften konden voorzien. Dat zou een goede leidraad kunnen zijn in het conflict tussen Egypte en Ethiopië.  

In het beste geval komt er een internationaal bevoegd orgaan voor waterconflicten dat zou oordelen dat Ethiopië vrij is om het Nijlwater te gebruiken mits ze een bepaalde waterhoeveelheid doorlaten. Dat kan een stabielere overeenkomst garanderen. De rivier in zijn geheel bewust van richting veranderen, zou men wel als een daad van hybris bestempelen. 

Wat men met de Rijn heeft gedaan, is duidelijk een vergissing. Zowel Nederland als Duitsland geven vandaag de hoogste prioriteit aan het verlagen van de hoogwaterstanden (met maar liefst 60 cm) door middel van het herstellen van de overstromingsgebieden. Dat is niet zo eenvoudig zijn omdat 10 % van de Europese bevolking vandaag in voormalig overstromingsgebied woont. Ook wordt een herbebossing aan de oevers voorzien. Deze zachte vorm van waterbouwkunde wint aan belang, ook in België. 

Overal ter wereld daalt het grondwater, soms met een alarmerende snelheid. Het kan gaan om meters per jaar. Dat is volledig onhoudbaar en het is een verwittiging voor een toekomstig tekort aan drinkbaar water.

Wetenschappers vrezen dat dit al binnen 20 jaar aan de orde kan zijn in de meest ontwikkelde landen. Het probleem is geen wetenschappelijke onwetendheid maar een gebrek aan voorbereiding en actie. De wereldwijde overheidsbudgetten en de focus op de problematiek zijn vandaag te laag om de nodige maatregelen te voorzien.

Verandering op komst?

Daar komt duidelijk verandering in. Amerikaans president Biden legt met het relanceplan van 2.000 miljard dollar een sterke focus op de waterinfrastructuur en waterzuiverheid. De normen voor het zuiverheidsniveau van het drinkwater worden verstrengd, wat enorme investeringen met zich meebrengt in waterzuiveringsstations.

De Europese Commissie heeft met de ‘EU Taxonomy for sustainable activities’ nieuwe richtlijnen voor duurzame financiering uitgevaardigd. Een van de 6 pijlers is het duurzaam gebruik en de bescherming van water. Gelabelde investeringsproducten moeten kunnen aantonen of en hoe de investeringen daaraan bijdragen (bijvoorbeeld financiering van waterzuiveringsinstallaties) en dat de waterkringloop ten minste geen schade wordt berokkend.

Het herstelfonds van de Europese Unie wordt daarenboven voor minstens 250 miljard euro gebruikt in het kader van de groene transitie. De projecten die daarvoor in aanmerking komen, moeten ook voldoen aan die taxonomie. We kunnen er dus vanuit gaan dat er globaal meer projecten zullen gestart worden die de drinkwatervoorziening ten goede komen.

Een ander focuspunt van de taxonomie is de transitie naar een circulaire economie, recyclage en het vermijden van afval. Vandaag beslaat zuivering van afvalwater slechts 25 % van de gevallen. Dat betekent dat rivieren en grondwater vandaag nog sterk vervuild worden.

Een extreem goed voorbeeld om dat tegen te gaan, vinden we in Windhoek, Namibië. Daar wordt sinds 1967 het afvalwater volledig gezuiverd tot drinkwater. Die schitterende prestatie was noodzakelijk om in de woestijn over voldoende waterzekerheid te beschikken. Eenvoudig minder water verbruiken, is ook een must.

Om gedrag te kunnen aanpassen, is er vermogen en motivatie nodig. De motivatie is er niet, zo blijkt uit onderzoeken in Australië, Zuid-Afrika en Chili. Altijd was men zich bewust van het belang van spaarzaamheid, maar de actie ontbrak. De hoofdreden bleek de prijs van het water. Water is er heel goedkoop.

De aanbeveling van de onderzoekers is om water duurder te maken. Een andere aanbeveling is om geïmporteerd gras uit Australië te weren. Die grassoorten zorgen voor groenere Australische gazons dan het inheemse gras. Ze vergen echter 3 keer zoveel water dan de iets gelere inheemse grassoorten. 

De beleidsaanpassingen vinden dus vaak hun oplossing in de bouw van waterinfrastructuur. We kijken een laatste keer naar onze Griekse en Romeinse vrienden. Kanalen, dammen en irrigatiesystemen werden al 5.000 jaar gebruikt voor Plato of Caesar op de planeet rondwandelden. Het vernuft ervan groeide later nog sterk. De Romeinen transporteerden met hun aquaducten water over enorm lange afstanden en sterke hoogteverschillen.  

Toepassingen die we vandaag in Sao Paolo terugvinden of nog straffer, in Bangalore waar het drinkwater van 1.000 kilometer verder wordt aangevoerd.

De Grieken kwamen op het idee van cisternen of regenwaterputten.Daarvan werden er in de stad Pergamon 107 teruggevonden. Dat zorgde voor waterzekerheid en het hielp om bij een belegering langer dan een jaar wateronafhankelijk te zijn. Regenwater stroomt nog te vaak zoals in Chennaï gewoon in de zee. Regenwater opvangen, helpt natuurlijk tegen overstromingen. Bij zware regenval kunnen reservoirs gevuld en als buffer ingezet worden. Zo kan een weerbaar ecosysteem ontstaan.

Wereldwijd is een hele beweging onstaan rond die ‘rain harvesting’. Berlijn fungeert hier als voorloper. Op Potsdammer Platz wordt regenwater opgevangen via de daken en gebruikt voor het doorspoelen van toiletten en het bewateren van (dak)tuinen. Het overtollige water wordt nadien opgevangen in een meer of dringt in de grond via poreus asfalt. Stadsarchitecten van over de hele wereld komen er een kijkje nemen.

En wat heeft men in Zweden gedaan tegen die drinkwaterbesmetting? De stad Östersund werd van nabij gevolgd door heel Zweden in de zoektocht naar de oorzaak en de oplossing van de besmetting. Zodra de oorzaak gekend was, liet de stad een UV-filter in de waterzuiveringsinstallatie installeren. Deze UV-filter zuivert het water van algen, parasieten en bacteriën.

Veel steden in Zweden volgen dat voorbeeld nu voor hun zuiveringsinstallaties. Tegen 2026 wordt nu een zuiveringsstation met de nieuwste technologie aangelegd. Nanofilters kunnen dan alle onzuiverheden uit het water halen: sporen van geneesmiddelen, microplastics, enzovoort. Deze techniek laat ook toe om met een minimum aan chemicaliën het water te zuiveren. Het hele project kost 75 miljoen euro. De crisis in 2010 kostte de maatschappij 22 miljoen euro. Dat toont aan dat eenmaal geconfronteerd met een ernstige crisis, plots wel de wil aanwezig is om stevige maatregelen te nemen.

Ook in Zweden, op het eiland Gotland (een gebied zo groot als West-Vlaanderen) kampte men al jaren met watertekorten. Het grondwater daalde, meren droogden uit en de landbouw moest verschillende perioden van rantsoenering doorstaan. In 2016 pastte men daar een mouw aan met een ontziltingsfabriek. De fabriek ontzilt water uit de Oostzee en zuivert het het vervolgens tot drinkwater. Zo neemt het grondwaterverbruik af en kan een constante watertoevoer voor de landbouw voorzien worden. In totaal wordt meer dan 60 miljoen euro geïnvesteerd over een periode van 5 jaar. In Kaapstad reageerde men eveneens door de bouw van zo’n ontziltingsinstallatie. Ook in relatief natte en koude gebieden moet er dus geïnvesteerd worden in drinkwatervoorziening.

We vatten alles samen. In de ideale wereld …

• Regen kan zoveel mogelijk doordringen in de grond, om zo de grondwaterspiegel op peil te houden.
• Het regenwater dat niet in de grond dringt, wordt eerst opgevangen in een regenwaterput. 
• Watermaatschappijen leveren ons drinkwater op basis van gezuiverd oppervlaktewater uit een rivier, kanaal of meer. Zo blijft het grondwater gespaard.
• Regenwater wordt gebruikt om het toilet door te spoelen, om te kuisen en om de tuin te sproeien. Aparte leidingen worden voorzien om de scheiding te verzekeren van drinkbaar kraantjeswater.
• Afvalwater wordt in de riool opgevangen en naar een waterzuiveringsinstallatie gevoerd. Daar wordt het gezuiverd zodat het zonder risico’s in een waterloop kan geloosd worden of voor industriële toepassingen gebruikt kan worden.
• Er wordt een gescheiden riool gebruikt waarbij het overtollig regenwater niet bij het afvalwater terechtkomt. Zo verlaagt de druk op de zuiveringsstations.
• Er is een continue detectie van lekken en slijtage.
• Rivieren behouden hun natuurlijke overstromingsgebieden.

In België is er ruimte voor verbetering maar doen we het ook op veel vlakken goed. Ongeveer de helft van de waterwinning komt uit oppervlaktewater, de andere helft van grondwater. Vandaag is het bij nieuwbouw en bepaalde renovaties verplicht om een regenwaterput te plaatsen. Door dat water te gebruiken, kunnen we de consumptie van het kostbaar drinkwater verlagen.  Ook wordt ons afvalwater in de meeste gevallen via een riool opgevangen. In 2019 ging gemiddeld slechts 3 % van het gedistribueerde drinkwater verloren door lekken.